وقتی که واقعاً همه خوابیم

1398/08/01

وقتی که واقعاً همه خوابیم

درگوشه و کنار شهر خرده ریزهایی به نام بدلی جات می فروشند که البته بازارشان گرم است. معمولا آدم های بی نوا که دستشان به دهانشان نمی رسد، مشتری بدلی جات هستند و طبیعی ست بیچاره ای که دستش به بی بی نمی رسد، کنیز مطبخی را در می یابد. داستان شکست اصل در برابر بدل، به کهنگی تاریخ است. در عهد عتیق کتاب مقدس می خوانیم که یعقوب برای جا کردن خود در دل پدرنابینایش اسحاق و وانمودن خود به جای برادرش عیسو که دست و بدن پرموئی داشت، پوست بزغاله ای دور دستهایش پیچید و نزد پدر رفت و او را در آغوش کشید. اما اسحاق در این لحظه یک جملۀ طلائی گفت که جاودانه شد:” دست دست عیسو، اما صدا صدای یعقوب است!”
سالهای سال است که فریبکاری و چشم بندی و جازدن دروغ راست نما به جای حقیقیت، بیش از همه در عرصۀ سیاست و فرهنگ و هنر آب و خاکمان رواج دارد. سیاستمدار قلابی ادای سیاستمدار اصیل را درمی آورد، هنرمند قلابی ماسک هنرمند اصیل به چهره می زند، دیوانه روانشناس می شود و مدرسه ها و دانشگاها پر از مدرس ها و اساتید قلابی. در سینما هم همین اتفاق افتاده است و جریان حذف و کنار گذاشتن هنرمندان اصیل به دست قدرت سرمایه و سیاست، و نشاندن بدلی جات در جایگاه از دست رفتۀ هنرمندان خلاق و مستقل خودش تبدیل به یک اصل و هنجار شده است. حافظ چند قرن پیش از این معاملۀ نابرابر به فغان آمد و زبان به شکایت گشود که: جای آن است که خون موج زند در دل لعل/ زین تغابن که خزف می شکند بازارش. می دانیم خزف تک سفالی بیش نیست و تغابن داد وستدی ست آمیخته به زیان. بهرام بیضائی در”وقتی هم خوابیم” نیز از این نیرنگبازی وفضای ساختگی و رونق گرفتن  بدل در روزگار ما پرده برمی دارد و زبان به شکایت می گشاید. او با این فیلم سال ها پیش حال  و روز امروز سینما را که تا اندازۀ زیادی مهارش به دست بی مایگان و بساز بفروش ها و چاپلوسان نادان بی نمک افتاده پیش بینی کرده بود. در همین زمینه، شما را به خواندن کتاب بهرام بیضائی و وقتی همه خوابیم که انتشارات نیلا چند روز پیش منتشر کرده دعوت می کنم. مقالۀ من با عنوان تازیانه بر خویشتن در کنار نوشته های دیده گشای نویسندگان دیگری- حمید امجد، امید روحانی، امیرحسین سیادت، سهند عبیدی، و علیرضا کاوه- در این مجموعه آمده است. خدا به ژیلا اسماعیلیان و مژدۀ شمسائی هم برکت بدهد که اگر همکاری و تلاش آنها نبود، این کتاب به راحتی در نمی آمد.